Шудо луыны быгатӥсько!

e1491887466605Дуннеысь тазалыкез утёнъя огазеяськон пусъе: дуннеын 300 миллион мурт депрессиен курадӟе. Но урод мылкыдыз котькуд адямилэн луыны быгатэ. Кызьы огшоры урод мылкыдэз депрессилэсь висъяно? Валэктэ лулсэръёсты эмъянъя (психиатрической) элькун больницаысь врач-психиатр Никита Тетерин.

— Никита Леонидович, котькуд адямилэн дырын-дырын урод мылкыдыз луылэ. Сое депрессия ум шуиське ук.

— Зэм, адями улоназ трос сюлмаськонъёсын пумиськылэ. Номыр уродэз ӧвӧл, куд-ог дыръя пичияк керӟегъяськиськом ке. Стресс дыръя мугорын адреналин нимаськись гормон кылдэ, со асьмелы шуг-секытъёсты вормон амалъёсты утчаны юрттэ. Озьы адями кужмогес луэ. Но мукет ласянь, укыр трос сюлмаськонъёслэсь адями лябӟе, висёнъёс муре пыӵаны быгато. Кема ик ӧвӧл депрессиозь вуыны — таиз висён ни. Солэн нырысетӥ тодметэз — адями шумпотыны уг быгаты. Солэсь мылкыдзэ уг ӝуты ни со, марлэсь азьвыл шумпотылӥз. Улоназ «уг поты» кыл кузёяськыны кутске. Солэн уг поты ужамез, дышетскемез, сиськемез, юмшамез, иземез но мукет. Берло луэ «уг быгатӥськы» — сиськыны, вераськыны, ужаны но мукет. Таӵе мылкыд аръёс ӵоже кыстӥськыны быгатоз.

— Но та висён ас кожаз уг кылды ук?

— Висъяны луоз кӧня ке мугъёсты. Одӥгез герӟась-кемын выжыосын. Семьяын вал ке депрессиен курадӟисьёс, та висён нылпиослы но выжыны быгатоз. Ассэ шараятэк, та висён адями пушкын кема возиськыны быгатоз, кыӵе ке зол керӟегъяськон сюриз ке, кыре потоз. Депрессия кырмиськыны быгатэ пӧртэм висёнъёс, йыр шуккиськон учыръёс бере но. Но ӵемгес со адямиез куасалтэ мур куректон бере — матысь адямиослэн улонысь кошкемзы, яратоно муртэн люкиськон, ужен герӟаськем шуг-секытъёс но мукет.

— Кызьы валаны луэ, адями борды депрессия кырмиське ни шуыса?

— Депрессиез тодманы луэ таӵе тодметъёсъя:

— мылкыд куашкамын, адями ачиз но уг вала, мар сое сюлмаськытэ;

— гадь вылын секыт возиське, чыртыын мар ке кугӟамын кадь потэ;

— адями вераськемысь дугдэ, эшъёсызлэсь палэн-тӥське;

— сиемез уг поты яке, кӧт тыремзэ валатэк, укыр трос сиське;

— пуш висёнъёсыз ӧвӧл ке но, вакчи дыр куспын укыр ӟызыя яке зӧкоме;

— курытсэ ӵем юыны кутске, усыкмытӥсь суретъёсын эшъяське;

— лекоме;

— номыр тунсыко уг поты, номыр карыны ӟигарыз ӧвӧл.

Шудо луыны быгатӥсько!

Урод мылкыдэн нюръяськон понна сиёно триптофанэн узыр сиён-юон. Со юрттэ мылкыдэз ӝутӥсь гормонлы — серотонинлы — кылдыны. Та вещество трос сырын, кузятэмын, мульыосын, куасьтэм емышъёсын, чорыгын. Озьы ик мугорез ужатоно, азьтэмъяськоно ӧвӧл — юмшано, спортэн выроно.

— Кызьы депрессия адямилэн тазалыкез вылын шӧдӥське?

— Адями, тазалыке урод шуыса, врачъёс доры мынэ но, солэсь висёнзэ уг шедьто. Дэмлам эмъюмъёс но пайда уг ваё. Оло, висёнлэн кылдон мугез депрессиен герӟаськемын? Зэм но, сыӵе муртъёслэн вирзӥбетсы ӵем вошъяськылэ, сюлэмзы џемгес жугиське, гадь вылазы секыт возиське. Озьы ик йырзы пороме, куссы висе. Ӵемысь урод мылкыдлы луыса адямилэн кӧтыз висьылэ. Нылкышноослэн вир кошкон нуналъёссы сурасько, кӧтулзы кыска. Ӧжыт ӧвӧл ку висёнъёсын курадӟисьёс но. Депрессиен сэрен пиньёсын но курадӟон учыръёс пумиськыло.

— Депрессиез, врачъёслы вазиськытэк, ас коже вормыны луэ-а?

— Учконо, макем зол та висён адями борды кырмиськемын. Ми котьку шуиськом: висёнэз капчигес алыны. Адями котьку ассэ чакланы кулэ. Нырысь ик, мар сииськом. Урод мылкыдэн нюръяськон понна сиёно триптофанэн узыр сиён-юон. Со юрттэ мылкыдэз ӝутӥсь гормонлы — серотонинлы — кылдыны. Та вещество трос сырын, кузятэмын, мульыосын, куасьтэм емышъёсын, чорыгын. Озьы ик мугорез ужатоно, азьтэмъяськоно ӧвӧл — юмшано, спортэн выроно. Быгытъёс ужало ке, шуд сётӥсь гормон — эндорфин — кылдэ. Озьы ик мылкыдэз ӝутоз шоколад но — со но эндорфин кылдытыны юрттэ. Ӧвӧл вунэтоно: матысь адямиослэн но шуныт кылзы, ваче вераськонъёс урод мылкыдэз улляло.

— Адями ачиз урод мылкыдзэ вормыны уг быгаты ке, кытчы солы вазиськоно?

— Котькуд ёрос больницаын вань психиатръёс. Соослэн эмъямзы пайда уг вайы ке, висисез келяло лулсэръёсты эмъянъя больницаосы. Удмуртиын соос вань Ижын, Воткаын, Сарапулын, Можгаын но Глазовын.

Озьы ик туала вакытэ психологъёслы, психиатръёслы, дорысь потатэк, вазиськыны луэ. Кылсярысь, милям больницамы кӧня ке аръёс ӵоже «Перезагрузи стресс» проектэз улонэ пыӵатэ. Сайтамы пырыса, сюлмаськытӥсь юанъёсын врачъёсмылы вазиськыны луэ онлайн амалъя яке гожтэтъёс пыр. Юрттэт сётӥськом уй-нунал ӵоже. Озьы ик дугдылытэк ужа оскон телефонмы — 8-800-100-09-06 номеръя жингыртыны луэ дунтэк. Ар куспын милемлы ог 4 сюрс мурт, юрттэт курыса, вазиське.

Ангелина Снигирёва

Туспуктӥз А. Горбунов